90 lat temu prezydent Mościcki reaktywował Bibliotekę Narodową

 

Biblioteka Narodowa - największa polska książnica - została powołana 24 lutego 1928 r. rozporządzeniem prezydenta Ignacego Mościckiego. Uroczystości związane z 90. rocznicą reaktywacji Biblioteki Narodowej odbyły się 26 lutego br. w warszawskim Pałacu Rzeczypospolitej z udziałem m.in. prezydenta RP Andrzeja Dudy i wicepremiera, ministra kultury i dziedzictwa narodowego Piotra Glińskiego.

 

Historia powstania Biblioteki Narodowej

W dniu 24 lutego 1928 roku Prezydent Ignacy Mościcki podpisał rozporządzenie ustanawiające „Bibliotekę Narodową z siedzibą w Warszawie”, która miała za zadanie „gromadzenie i przechowywanie całokształtu: 1. produkcji umysłowej narodu polskiego, wyrażonej pismem, drukiem lub jakimkolwiek innym sposobem […]; 2. literatury w językach obcych, odnoszącej się do narodu polskiego i 3. literatury w językach obcych, niezbędnej dla rozwoju umysłowości polskiej”.

Biblioteka Narodowa jest jedną z najstarszych instytucji kultury w Polsce i jedną z pierwszych bibliotek narodowych w Europie. Została otwarta w Warszawie w 1747 r. z inicjatywy braci Andrzeja i Józefa Załuskich. Po śmierci fundatorów przeszła pod opiekę państwa jako Biblioteka Rzeczypospolitej. W 1780 r. sejm przyznał jej prawo egzemplarza obowiązkowego wszystkich publikacji z terenu Polski. Była jedną z największych bibliotek Europy w XVIII w. Niestety, w wyniku rozbiorów została zamknięta i wywieziona do Petersburga na rozkaz Katarzyny II. Do Rosji wywieziono prawie 400 tysięcy woluminów, w tym około 11 tysięcy średniowiecznych i nowożytnych rękopisów oraz ponad 24 tysiące rycin.

Biblioteka Narodowa została ponownie powołana przed 90 laty przez Ignacego Mościckiego, Prezydenta RP rozporządzeniem z dnia 24 lutego 1928 r. Podczas drugiej wojny światowej poniosła największe straty w dziejach bibliotek narodowych całego świata. Wojsko niemieckie podpaliło 50 tysięcy rękopisów, 80 tysięcy starodruków, dziesiątki tysięcy rysunków, grafik, map i nut. Po wojnie była odbudowana niemal od podstaw. Obecnie, w wyniku dynamicznej modernizacji, ponownie stała się jedną z wiodących bibliotek narodowych, której internetowy portal POLONA jest jednym z najbardziej innowacyjnych w świecie.

Biblioteka Narodowa wzbogaca się o blisko 200 tys. publikacji rocznie

Zadanie podstawowe Biblioteki Narodowej nie zmienia się od założenia – zgromadzenie wszystkich publikacji wydanych w Polsce, w języku polskim i tych wydanych przez Polaków za granicą. Wszyscy wydawcy są zobowiązani przekazać BN dwa egzemplarze wszystkich nowych publikacji: książek i czasopism, nut, atlasów, map, globusów oraz druków ulotnych, ale także płyt z muzyką i filmami. Rocznie do zbiorów Narodowej Książnicy wpływa prawie 200 000 różnego typu publikacji. Dużo otrzymuje w darze. Obecnie zbiory BN liczą ponad 9 mln jednostek.

Biblioteka spełnia także wiele innych, ważnych dla polskiej kultury zadań. Jest narodową centralą bibliograficzną, odpowiedzialną za rejestrację wszystkich publikacji ukazujących się w Polsce. Obecnie wszystkie wpływające publikacje katalogowane są nie później niż 24 godziny od wpływu do Biblioteki Narodowej, co umożliwia bibliotekom w Polsce kopiowanie opisu bez konieczności samodzielnego katalogowania.

Biblioteka Narodowa jest również największą w Polsce biblioteką naukową o profilu humanistycznym. Jest także cenionym w kraju i za granicą ośrodkiem ochrony i konserwacji zbiorów, który rozwinął się po drugiej wojnie światowej. Co roku publikuje trzy podstawowe raporty: wyniki badań stanu czytelnictwa Polaków, o stanie bibliotek i o rynku wydawniczym.

Biblioteka Narodowa pomaga bardzo intensywnie bibliotekom polonijnym przy katalogowaniu zbiorów i ich konserwacji. Prowadzi również kursy i szkolenia dla bibliotekarzy w Polsce, w których rocznie uczestniczy prawie 2 tysiące osób.

Bezcenne zbiory

Biblioteka jest skarbcem Rzeczypospolitej. Z pożogi wojennej ocalały wywiezione do Kanady najcenniejsze cymelia, a wśród nich najstarsze dziś w zbiorach Biblioteki Narodowej przekazy rękopiśmienne języka polskiego: Kazania świętokrzyskie z poł. XIV w. i Psałterz floriański sporządzony pod koniec XIV w. dla świętej królowej Jadwigi. Wśród rękopisów polskich znajdują się pomniki średniowiecznej historiografii: Rocznik dawny ze zdaniami rozpoczynającymi polską historię: „Dąbrówka przybyła do Mieszka, Mieszko został ochrzczony”, rękopisy kronik Galla Anonima i Wincentego Kadłubka. Dziełem skryptoriów polskich są m.in.: Rozmyślanie przemyskie (XV w.), oraz zdobione przez renesansowego malarza Stanisława Samostrzelnika Mszał Erazma Ciołka (pocz. XVI w.) i Katalog arcybiskupów gnieźnieńskich (1531-1535).

Bezcenną wartość mają przechowywane w Narodowej Książnicy zabytki piśmiennictwa i iluminatorstwa europejskiego: Testamentum novum z VIII w. pochodzące z klasztoru św. Maksymina w Trewirze, Sakramentarz tyniecki powstały w Kolonii w XI w., Ewangeliarz Anastazji z XII w. niezwykle kunsztownie oprawiony w srebro, Psałterz Potockich spisany i zdobiony w szkole paryskiej około XIII w., Złota legenda zdobiona przez trzech renesansowych artystów we Włoszech z ok. 1480 r. Do nich należy dodać wpisany na listę Pamięci Świata UNESCO Kodeks supraski z początku XI w., zaliczany do grupy najstarszych na świecie manuskryptów spisanych cyrylicą w języku staro-cerkiewno-słowiańskim.

W zbiorach rękopiśmiennych odrębne miejsce zajmują kolekcje rękopisów literackich, wśród których możemy znaleźć jedyny istniejący rękopis utworu Jana Kochanowskiego, autograf rękopisu znalezionego w Saragossie Jana Potockiego, Balladynę Juliusza Słowackiego, Odę do młodości Adama Mickiewicza, niemal wszystkie rękopisy i rysunki Cypriana Norwida z Klaskaniem mając obrzękłe prawice; Quo vadis Henryka Sienkiewicza, Faraona Bolesława Prusa. Tutaj znalazły też stałe schronienie rękopisy Stanisława Brzozowskiego, Stefana Żeromskiego, Krzysztofa Baczyńskiego, Tadeusza Gajcego, Poli Gojawiczyńskiej, Jana Kasprowicza, Zofii Nałkowskiej, Brunona Schulza, Juliana Tuwima.

Spuścizna wybitnych polskich twórców

Biblioteka Narodowa jest również archiwum współczesnego piśmiennictwa polskiego gromadzącym rękopiśmienne spuścizny najwybitniejszych literatów. W ostatnich latach Bibliotekę Narodową wzbogaciło archiwum Zbigniewa Herberta, Czesława Miłosza, Mirona Białoszewskiego, Adama Ważyka, Karola Irzykowskiego, Kazimierza Brandysa, Stanisława Grochowiaka, Tadeusza Konwickiego, Wiktora Woroszylskiego, Mirona Białoszewskiego, Kazimierza Moczarskiego, Piotra Matywieckiego, Urszuli Kozioł, Marka Nowakowskiego, Józefa Hena, Antoniego Libery, Eustachego Rylskiego, Leszka Elektorowicza, Agnieszki Osieckiej i Jacka Kaczmarskiego.

Na wspomnienie zasługuje również gromadzenie spuścizn wybitnych polskich uczonych. W ostatnich latach do BN jako dary trafiły znakomite archiwa Leszka Kołakowskiego z Oksfordu, Michała Głowińskiego, Krystyny Kersten, Jerzego Łojka, Feliksa Konecznego, Kazimierza Wyki, Kazimierza Kumanieckiego i Tomasza Burka, a także publicystów i redaktorów, np. Marka Skwarnickiego i Jerzego Turowicza z „Tygodnika Powszechnego”.

W Bibliotece Narodowej znajduje się największy na świecie zbiór muzycznych rękopisów Fryderyka Chopina, archiwum Grażyny Bacewicz i Grzegorza Fitelberga, a ostatnio dołączono kompletne archiwum Henryka Mikołaja Góreckiego. Tutaj trafiło archiwum Krzysztofa Komedy, które stało się początkiem Archiwum Jazzu Polskiego, i Maryli Rodowicz, które zainicjowało Archiwum Polskiej Muzyki Rozrywkowej.

Portal POLONA

Utrzymując właściwą równowagę pomiędzy obowiązkiem zachowania całości polskiego piśmiennictwa dla przyszłych pokoleń a potrzebą jak najszerszego udostępniania zbiorów – przy poszanowaniu prawa autorskiego – Biblioteka Narodowa umożliwia czytelnikom korzystanie z publikacji w czytelniach. Największą liczbę użytkowników odnotowuje jednak w Internecie. Dzięki nowoczesnemu portalowi POLONA udostępnia bezpłatnie i w najwyższej rozdzielczości ponad 2 miliony obiektów z możliwością pobierania i dowolnego wykorzystywania, także w celach komercyjnych. Biblioteka Narodowa jest uznanym prestiżowym miejscem przedsięwzięć kulturalnych i instytucją szczególnego zaufania publicznego.

powrót