„Turki” grodziskie i koronki koniakowskie niematerialnym dziedzictwem kulturowym

 

„Turki” grodziskie i tradycje wytwarzania koronki koniakowskiej to tegoroczne wpisy na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Prowadzona od 2014 r. lista obecnie liczy 22 wpisy.

Decyzję o powiększeniu krajowej listy niematerialnego dziedzictwa kulturowego o dwa nowe wpisy wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego podjął 1 czerwca 2017 r.

Tradycje wytwarzania koronki koniakowskiej

Koronka koniakowska to technika ręcznego szydełkowania serwet z kordonku. Zajmują się nią kobiety mieszkające w Koniakowie, Istebnej, Jaworzynce w Beskidzie Śląskim. Z podstawowych splotów: łańcuszka, półsłupków i słupków tworzone są elementy - motywy. Wzory do wykonania poszczególnych elementów czerpane są ze świata przyrody i życia codziennego, przekazywane z pokolenia na pokolenie. Poszczególne elementy wykonywane są osobno, a następnie układane koliście i łączone szydełkiem od najmniejszego do coraz większego, tworząc w ten sposób serwetki o różnych średnicach i kształtach. Najbardziej powszechne to okrągłe i owalne. Oprócz serwet, obrusów powstają również wykonane tą techniką elementy stroju ludowego jak czepce, „przedniczki”, mankiety do kabotków oraz kołnierze, bluzki, sukienki, rękawiczki, czapeczki, ozdoby bożonarodzeniowe i wielkanocne. Samą czynność szydełkowania nazywa się „heklowaniem”, a motywy „kwiotki”, natomiast same serwetki to tzw. „rozie.

„(...) Mam nadzieję, że wpis przyczyni się do promocji niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz zwiększenia świadomości ogółu społeczeństwa wagi tradycji i przekazu międzypokoleniowego” – napisał do koniakowskich koronczarek minister kultury prof. Piotr Gliński.

Koronczarki z Koniakowa robiły koronki dla wielkich osobistości, m.in. dla królowej belgijskiej w 1962 r., dla papieża Jana XXIII w 1963 r., dla papieża Pawła VI w 1966, dla papieża Jana Pawła II, dla królowej angielskiej Elżbiety II, dla prezydentów Polski, dla wielu projektantów mody jak Christian Dior, Elie Saab, Louis Vuitton.

„Turki” grodziskie

„Turki” to potoczna nazwa oddziałów wielkanocnej straży grobowej, które pełnią wartę przy symbolicznych grobach Chrystusa w parafialnych kościołach, w okresie od Wielkiego Piątku do Rezurekcji (Wielkiej Niedzieli). Na terenie funkcjonowania Stowarzyszenia „Turki Grodziskie” obejmującym rejon gminy Grodzisko Dolne działa 6 oddziałów „turków” (zwanych do niedawna „partiami”) skupionych w pięciu parafiach: Grodzisko Dolne,                   Wólka Grodziska, Chodaczów, Zmysłówka, Grodzisko Nowe.

„Turki” to męskie formacje strażników „Grobu Pańskiego, składające się wyłącznie z kawalerów. Jedynie funkcję dowódcy grupy zwanego „starszym”, pełnić może żonaty mężczyzna. „Starszy” odpowiada za wszystkie zadania związane z nauką musztry i trzymaniem warty przy Grobie Pańskim od Wielkiego Piątku do Rezurekcji. W tym czasie wszystkie formacje noszą wojskowe mundury żałobne, są to zielone wojskowe bluzy, czarne koszule i krawaty oraz czarne sznurowane buty. Mundur przepasany jest czarną szarfą.

Wszystkie oddziały „turków” mają taki sam tradycyjny „scenariusz” wielkanocnych obchodów ustalony w odległej przeszłości w grodziskiej parafii. Uczestniczą w nabożeństwach wielkanocnych od Wielkiego Piątku wieczorem do Wielkiego Poniedziałku, pełniąc wartę przy symbolicznych grobach Chrystusa podczas liturgii w Wielki Piątek i całodzienną w Wielką Sobotę. Biorą udział we mszy św. i procesji rezurekcyjnej. Trzykrotnie obchodzą kościoły parafialne przy dźwiękach melodii marszowych granych przez zaangażowane w tym celu orkiestry, prezentując musztrę paradną, a po południowej mszy św. (sumie), odwiedzają probostwa, dając pokaz musztry, następnie „chodzą po domach” w paradnym marszu, głosząc nowinę: „Chrystus zmartwychwstał”.

O krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego

Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego powstała jako wypełnienie zapisów Konwencji UNESCO 2003 w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, której Polska stała się stroną w roku 2011. Ma za zadanie promować niematerialne dziedzictwo kulturowe, które znajduje się na terytorium kraju. Powstaje w wyniku aktywności lokalnej, której społeczności uznają swoje dziedzictwo za ważne i podejmują wysiłek złożenia wniosku do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za pośrednictwem Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Rada ds. niematerialnego dziedzictwa kulturowego rekomenduje zasadność wpisu, a ostateczną decyzję podejmuje Minister. W roku 2017 Polska zgłosiła szopkarstwo krakowskie do wpisu na listę UNESCO - Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości. Warunkiem zgłoszenia danego elementu na listę UNESCO jest wpis na listę krajową.

powrót