„Schody pałacowe" wróciły do Polski

 

Zagrabiony w czasie wojny obraz „Schody pałacowe” Francesco Guardiego został przekazany dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie Agnieszce Morawińskiej. Uroczystość z udziałem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdana Zdrojewskiego oraz Ministra Spraw Zagranicznych Radosława Sikorskiego odbyła się 3 kwietnia br. Odzyskanie obrazu jest jedną z najważniejszych, zakończonych sukcesem spraw restytucyjnych MKiDN.

Podczas uroczystości w MSZ minister Bogdan Zdrojewski zauważył, że Polska dwukrotnie zaniedbała starania o zwrot tego obrazu. Pierwszy raz to lata 1958-1962, kiedy Niemcy szukali właściciela - wówczas nikt się nie zgłosił. Potem pod koniec lat 60. ponownie starali się odnaleźć właściciela i go nie odnaleziono . Pomimo tego, że obraz był już po rejestracji, znajdował się już wśród obiektów uznanych przez Polskę za zaginione - mówił minister. Zapowiedział, że w tym roku resort odzyska kolejne obiekty. Wygląda na to, że ten rok będzie jednym z najlepszych pod tym względem - podkreślił.

 „Schody pałacowe" Francesco Guardiego to obraz olejny o wymiarach 32,8 x 25,8 cm. Od 1949 r. był wymieniany był w kolejnych publikacjach MKiDN prezentujących dobra kultury wywiezione z Polski w latach 1939-45. Zarejestrowany został też w bazie danych obiektów utraconych w wyniku II wojny światowej prowadzonej przez MKiDN.

Obraz od 1925 r. należał do Muzeum Narodowego w Warszawie i do momentu wybuchu II wojny światowej zdobił galerię malarstwa obcego. Na przełomie listopada i grudnia 1939 r. płótno zostało zarekwirowane i przewiezione do składnicy w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie. Do Muzeum Narodowego już nie powróciło. W 1943 r. przeniesiono je do siedziby Hansa Franka na Wawelu, a rok później, podczas ewakuacji Urzędu Generalnego Gubernatora, przewieziono je do zamku w Sichowie na Dolnym Śląsku. Dalsze losy dzieła pozostawały dla strony polskiej nieznane.

Z odnalezionych kilka lat temu dokumentów wynika, że w grudniu 1945 r. obraz przekazano do składnicy dóbr kultury w Wiesbaden, a następnie Central Collecting Point w Monachium. Po zakończeniu wojny nie udało się ustalić proweniencji obiektu. W związku z tym płótno, zamiast wrócić do swojego prawowitego właściciela, trafiło na Uniwersytet w Heidelbergu jako obiekt o nieznanym pochodzeniu. W latach 1958-1959 trwały próby ustalenia właściciela obrazu, które zakończyły się niepowodzeniem. W związku z powyższym, obraz przekazano w zarząd uczelni, która zobowiązała się do kontynuowania poszukiwań. W 1980 r. podczas zmiany wystroju gabinetu Rektora podjęto decyzję o przekazaniu Schodów pałacowych jako depozyt do Kurpfälzische Museum w Heidelbergu, a następnie do Galerii Państwowej w Stuttgarcie, gdzie znajdowało się do 2014 r.

We wrześniu 2010 r. Departament Dziedzictwa Kulturowego MKiDN przygotował wniosek restytucyjny, który za pośrednictwem Muzeum Narodowego w Warszawie przekazano Galerii Państwowej w Stuttgarcie. 5 października 2010 r. Muzeum zostało poinformowane o przekazaniu sprawy do Ministerstwa ds. Nauki i Sztuki Landu Badenia Wirtembergia, które następnie zwróciło się z prośbą o opinię do Ministerstwa Spraw Zagranicznych RFN. 22 listopada 2011 r., w odpowiedzi na pismo, jakie Minister Kultury skierował w tej sprawie do Bernda Neumanna, Pełnomocnika Rządu Republiki Federalnej Niemiec do Spraw Kultury i Mediów, strona polska została poinformowana, iż wniosek MNW z pewnością zostanie uwzględniony w polsko-niemieckich rozmowach dot. likwidacji skutków II wojny światowej prowadzonych przez ministerstwa spraw zagranicznych obu krajów.

W maju 2013 r. sprawa obrazu F. Guardiego została przekazana do ponownego rozpatrzenia kancelarii prawnej Raue LLP w Berlinie. O staraniach na rzecz odzyskania obrazu poinformowano MSZ. Jednocześnie, kancelaria Raue LLP prowadziła korespondencję w tej  sprawie z niemieckim Ministerstwem Spraw Zagranicznych, Ministerstwem Kultury Landu Badenia-Wirtembergia oraz Galerią Państwową w Stuttgarcie. Przełom w stanowisku strony niemieckiej nastąpił w styczniu 2014 r. Po serii doniesień prasowych w Niemczech, stanowiących część strategii MKiDN, zainteresowane instytucje przyznały, iż nie mają prawa zatrzymywać obrazu. Niemieckie Ministerstwo Spraw Zagranicznych zadeklarowało, że będzie wspierać zwrot. Pisemne potwierdzenie tego faktu Ministerstwo otrzymało od adwokata reprezentującego MKiDN, Petera Raue, który pozostaje w stałym kontakcie z landowymi i federalnymi instytucjami, tj. Państwowa Galeria w Stuttgarcie, Ministerstwo Kultury Badenii-Wirtembergii, Ministerstwo Spraw Zagranicznych RFN, stale konsultując z MKiDN treść pism i charakter bezpośrednich rozmów.                                                                                                

7 lutego 2014 r. w trakcie spotkania przedstawicieli MKiDN z dr Ingeborg Berggreen-Merkel,  kierownikiem zespołu TaskForce i wieloletnim zastępcą Ministra Berndta Neumanna, dała ona do zrozumienia, że zapadła decyzja o zwrocie obrazu Francesco Guardiego „Schody Pałacowe” do Polski.  28 marca br. MKiDN zostało poinformowane, że 31 marca br. w Berlinie obraz zostanie przekazany podczas spotkania obu ministrów spraw zagranicznych.

MKiDN prowadzi jedyną ogólnopolską bazę danych strat wojennych, która obecnie obejmuje blisko 63 tys. pozycji. Poszukuje m.in. prawie 7 tys. obrazów polskich twórców w tym: 47 obrazów Aleksandra Gierymskiego, 36 Jana Matejki, 59 Jacka Malczewskiego, 29 Stanisława Wyspiańskiego; 7,5 tys. dzieł malarstwa obcego, wśród których pojawiają się nazwiska takie jak: Rubens, Rembrandt czy Durer, prawie 3,8 tys. rzeźb i ponad 20 tys. wyrobów rzemiosła artystycznego.

Do dziś dzięki staraniom ministerstwa oraz dokumentacji zgromadzonej w MKiDN do kraju powróciło 26 obiektów, m.in. obrazy: Aleksandra Gierymskiego "Żydówka z pomarańczami", Juliana Fałata "Przed Polowaniem w Rytwianach" i "Naganka na polowaniu w Nieświeżu", Anny Bilińskiej - Bohdanowiczowej "Murzynka", Józefa Brandta "Czaty" oraz "Szewc" szkoły flamandzkiej. Obecnie resort prowadzi starania o zwrot 46 obiektów.

 

powrót