MKiDN współfinansuje renowację zabytkowych cmentarzy w Polsce i za granicą

 

Prace konserwatorskie prowadzone na zabytkowych cmentarzach są finansowane przez MKiDN w ramach Programu DZIEDZICTWO KULTUROWE; w Polsce - z priorytetu „Ochrona zabytków”, a poza granicami kraju - z priorytetu „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”. Opieka nad cmentarzami wojennymi i polskimi miejscami pamięci należy  do kompetencji podległej resortowi kultury Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.

Zabytkowe cmentarze na terenie Polski

W roku  2015 r.  łączną kwotą ponad 250 tys. zł dofinansowano zadania prowadzone przy 2 nekropoliach: rzymskokatolickiej w Warszawie i na ewangelicko-augsburskim cmentarzu (XVII w.) przy Kościele Pokoju w Świdnicy (woj. dolnośląskie) - prace konserwatorskie 2 nagrobków i 1 płyty. 

Kwotą 100 tys. zł. MKiDN wsparło również warszawskie Stare Powązki - miejsce pochówku wielu wybitnych postaci, zasłużonych dla kultury i narodu, uczestników powstań i wojen.  Od 2008 r. na konserwację tej zabytkowej nekropolii resort przeznaczył ponad 1,4 mln zł.  Dofinansowano 26 projektów - wnioskodawcą 23 był Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami im. Jerzego Waldorffa, jednego - Archidiecezja Warszawska, a jednego - osoby fizyczne ( właściciele nagrobka Bełżyńskich). Dzięki temu przeprowadzono konserwację i rewitalizację ok. 80 pomników nagrobnych, części ogrodzenia cmentarza oraz kaplic. W 2013 r. resort przekazał 102 tys. zł dotacji dla portalu www.iPowązki.pl. Interaktywny przewodnik został stworzony przez pasjonatów Starych Powązek, którzy chcą w jednym miejscu zebrać całą dostępną wiedzę na temat cmentarza, a także przybliżyć Polakom i turystom historię osób tam pochowanych. Serwis umożliwia samodzielne umieszczanie przez użytkowników biogramów osób tam pochowanych i wyznaczanie własnej trasy spacerowej.

W 2014 r. łączną kwotą ponad 560 tys. zł dofinansowano zadania prowadzone przy 5 nekropoliach- wojennej, rzymskokatolickiej, muzułmańskiej i dwóch ewangelickich.  To: cmentarz wojenny w Łużnej, woj. małopolskie - konserwacja kamiennych pomników i tarasów widokowych, odtworzenie tabliczek na krzyżach oraz zakończenie konserwacji kamiennych elementów ogrodzenia, 50 tys. zł; kaplica grobowa rodziny Karola Scheiblera (XIX w.) na Starym Cmentarzu w Łodzi - konserwacja i restauracja fasady transeptu wschodniego, 250 tys. zł; mizar (XVIII w.)w Kruszynianach, woj. podlaskie - konserwacja i restauracja 17 nagrobków, 99,7 tys. zł; cmentarz (XVII w.) przy Kościele Pokoju w Świdnicy, woj. dolnośląskie - prace konserwatorskie 3 nagrobków, 100 tys. zł oraz Staromiejski Cmentarz Ewangelicki we Wschowie, woj. lubuskie - konserwacja płyt epitafijnych (XVII i XVIII w.) wraz z zabezpieczeniem muru.

Polskie cmentarze za granicą

Polskie cmentarze i groby rozsiane są na wszystkich kontynentach, a ich historia wiąże się m.in. z czasami obydwu Wielkich Emigracji: dziewiętnastowiecznej i pojałtańskiej, okresem I i II wojny światowej oraz deportacjami polskich obywateli w głąb Związku Sowieckiego.

Kompleksową rejestrację i dokumentację zabytków kultury polskiej i z Polską związanych (w tym cmentarzy i zabytków sepulkralnych) prowadzi Departament Dziedzictwa Kulturowego MKiDN. Obecnie w wydzielonej kartotece cmentarzy znajduje się przeszło 70 tys. kart inwentaryzacyjnych, ponadto zdjęcia, ekspertyzy i dokumentacje konserwatorskie oraz materiały archiwalne.

Organizacjom i fundacjom w 2015 r. przekazano 586, 3 tys. zł. (konserwacja nagrobków na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie; w Drohobyczu na Ukrainie i w Kiszyniowie w Mołdawii, a także remonty kaplic Nahlików w Drohobyczu oraz Branickich i Potockich w Montresor we Francji).  Ponadto 201 tys. zł przeznaczono na inwentaryzację nagrobków na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, a 40 tys. na porządkowanie polskich cmentarzy na Ukrainie w ramach akcji "Mogiłę pradziada ocal od zapomnienia 2015”.

Do tej pory na terenie Ukrainy oraz Łotwy pracami zostały objęte: Cmentarz Bajkowy w Kijowie, Cmentarz Polski w Żytomierzu, Cmentarz Janowski we Lwowie, Cmentarz Komunalny w Czerniowcach. Ponadto- kwatera katolicka Cmentarza św. Michała w Rydze i cmentarz w Dyneburgu (Daugavpils) na Łotwie. MKiDN współfinansowało również projekt inwentaryzacji cmentarzy Podola (Ukraina) oraz grobów polskich na terenie Łatgalii – dawnych Inflant Polskich.  Projekty na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie – jednej z najstarszych europejskich nekropolii- realizowane są od 2008 r. W Drohobyczu w 2013 r. udało się odrestaurować 20 obiektów, rok później - kolejnych 45 Narodowego. Projekt jest obecnie kontynuowany.

Podjęto również prace na cmentarzach wileńskich: na Rossie (Izy Salmonowiczówmy, zwany „czarnym Aniołem Rossy”, żeliwny nagrobek Aurelii z Jakowiczów Radeckiej-Mikuliczowej, Konstantego Jeleńskiego, Euzebiusza Słowackiego, Augusta Bécu), na Cmentarzu św. Piotra i Pawła (Słonecznym) na Antokolu (nagrobek ks. Zygmunta Lewickiego zm. 1933 r.) na Cmentarzu Antokolskim (nagrobek Marii z Kotwiczów i Mariana Zdziechowskich). Na Cmentarzu Bernardyńskim na Zarzeczu odnowiono przeszło 150 nagrobków, przede wszystkim groby powstańców z 1863 r., żołnierzy AK i profesorów Uniwersytetu Stefana Batorego.

Na terenie Białorusi pracom konserwatorskim poddany został pomnik nagrobny Jędrzeja Śniadeckiego w Horodnikach (rejon oszmiański, obwód grodzieński). W kościele farnym p.w. Przemienienia Pańskiego w Nowogródku podjęto się konserwacji marmurowej płyty fundowanej w 1643 r. przez kasztelana nowogródzkiego Jana Rudominę Dusiackiego dla uczczenia śmierci brata Jerzego i jego ośmiu towarzyszy poległych w bitwie pod Chocimiem.  We współpracy z DDK MKiDN i MSZ Fundacja Dziedzictwa Kulturowego w 2014 r. rozpoczęła program restauracji najcenniejszych nagrobków na cmentarzu w Brześciu.

W ostatnich latach udało się przeprowadzić wiele prac konserwatorskich nagrobków osób związanych z polską kulturą i historią. Były to m.in.: kwatera grobowa Gustawa Manteuffla i jego rodziny (Drycany, Łotwa) oraz epitafium Bogusława i Anny Radziwiłłów w historycznej katedrze królewieckiej (Kaliningrad, Rosja). Odrestaurowano nagrobki: Romana Kochanowskiego (Monachium), Ignacego Domeyki (Santiago de Chile), Tadeusza Kościuszki (Zuchwil k. Solothurn, Szwajcaria), bpa Andrzeja Patrycego Nideckiego (w kościele w Cēsis – dawnej katedrze biskupów wendeńskich, Łotwa), Władysława i Karoliny Platerów oraz Henryka Bukowskiego na zamku rappeswilskim (Rapperswil, Szwajcaria); Salomei Słowackiej-Bécu i Józefa Pitschmana (Cmentarz Tunicki - Krzemieniec, Ukraina), a także tablice: poetki Konstancji Benisławskiej – w kościele w Posiniu (łot. Pasiene, Łotwa) oraz Kazimierza Bujnickiego - pisarza, wydawcy i społecznika – w kościele p.w. Św. Trójcy w Dagdzie. Odrestaurowana została także kwatera grobowa rodziny Plater-Zyberków w Patmali k. Liksny na Łotwie. Na cmentarzu Mistrzów Sztuki w Sankt Petersburgu ufundowano cenotaf Marii Szymanowskiej, a na cmentarzu Makaricha w rosyjskim Kotłasie w obwodzie archangielskim odsłonięto pomnik – symboliczny grób Eugeniusza Bodo. W 2013 r., przeprowadzono konserwację „Grobu Artystów Polskich” na rzymskim Campo Verano. Spoczywają tam Antoni Madeyski, Aleksander Gierymski oraz rzeźbiarze Jadwiga Bohdanowicz i Wiktor Brodzki.

W latach 2014 -2015 przeprowadzono program rewaloryzacji zabytkowego parku oraz prace konserwatorskie przy kaplicy rodziny Ohanowiczów, znajdującej się w granicach zespołu „Vila Mindic” w Mołdawii. Przed kilku laty przeprowadzono prace konserwatorskie dwóch nagrobków polskich na cmentarzu w Kiszyniowie. Planowana jest kontynuacja prac w 2016 r.  Realizowana jest także inwentaryzacja cmentarzy i kościołów polskich w Gruzji (prace konserwatorskie grobu ks. Maksymiliana Orłowskiego). W 2012 r. konserwacji poddano trzy nagrobki polskich inżynierów zachowane na Cmentarzu Kukijskim.

Inwentaryzacja stawała się przyczynkiem do podejmowania prac porządkowych i konserwatorskich. Przykładem takiego projektu, rozpoczętego przez Towarzystwo Tradycji Akademickiej, jest porządkowanie Cmentarza Bazyliańskiego w Krzemieńcu oraz na cmentarzach w Kutach i Baniłowie.

Cmentarze wojenne i polskie miejsca pamięci za granicą

Sprawy opieki nad nimi należą do kompetencji podległej MKiDN Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Na stronie internetowej www.radaopwim.gov.pl oraz w materiałach publikowanych przez ROPWiM znaleźć można informacje o polskich cmentarzach wojennych poza granicami kraju, m.in. na Monte Cassino, w Polskim Lasku obok Kostiuchnówki, o Cmentarzach Katyńskich – w tym o nekropolii w Bykowni, której uroczyste otwarcie nastąpiło 21 września 2012 r.  Stale rozwijana jest ponadto Ogólnopolska Komputerowa Baza Cmentarzy Wojennych w całej Polsce.

Ze środków ROPWiM finansowane były prace remontowe na Cmentarzu Powstańców Warszawy. To największy cmentarz ofiar Powstania Warszawskiego (pod względem liczby ofiar największy polski cmentarz wojenny), założony 25 listopada 1945 r. na Woli. Spoczywają na nim szczątki ponad 104 tys. osób.  W 2014 r. kosztem 883 tys. zł wykonano modernizację mogił nr 52 – 169, remont muru i architektoniczną oprawę wejścia. Drugi etap remontu, który zakończył cały program modernizacji, obejmował wymianę pozostałego odcinka muru granicznego oraz nowe urządzenie mogił nr 92-169, mogił o oznaczeniu literowym i kwaterę ofiar żydowskich. Koszt tych prac wynosił ok. 1, 9 mln zł.

powrót