Nieznane dzieła mistrzów wśród odnalezionych w Monachium obrazów

Czy wśród zajętych przez Urząd Celny w Monachium 1500 dzieł sztuki zrabowanych w czasie II wojny światowej przez nazistów są obiekty z terenu Polski? Działania, których celem jest ustalenie tej kwestii, prowadzą urzędnicy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Znaleziona kolekcja zawiera dzieła najwybitniejszych przedstawicieli klasycznego modernizmu: Picassa, Chagalla, Noldego, Macke'a, Matissa, Liebermanna i Dixa.

Informację dotyczącą odnalezionych w Monachium dzieł Centralne Biuro Śledcze przekazało Wydziałowi ds. Strat Wojennych w Departamencie Dziedzictwa Kulturowego MKiDN. 4 listopada br. nawiązano kontakt z Biurem Oficera Łącznikowego Federalnego Urzędu Kryminalnego w Ambasadzie Niemiec w Warszawie. Zadeklarowana została wtedy gotowość współpracy i pomoc we wszelkich kwestiach związanych z ustaleniem pochodzenia obiektów.

„Odnalezienie w jednym miejscu 1,5 tys. poszukiwanych obrazów to światowa rewelacja bez precedensu. Zawsze staramy się sprawdzić wszystkie okoliczności związane z takimi zdarzeniami. Niewykluczone, że w odnalezionej w Monachium kolekcji znajdują się jakieś dzieła sztuki zrabowane podczas wojny z terenu Polski, choć wydaje się to mało prawdopodobne”- powiedział Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski.

Ministerstwo Kultury od 1992 roku gromadzi dane na temat strat wojennych polskich bibliotek oraz dzieł sztuki z terenów znajdujących się w granicach Polski po 1945 r. oraz podejmuje działania mające na celu ich odzyskanie.

Prowadzony przez resort jedyny ogólnopolski rejestr ruchomych dóbr kultury obejmuje dwadzieścia trzy działy, w tym: malarstwo, rzeźbę, grafikę, meble, tkaniny, porcelanę, szkło, złotnictwo, militaria, zbiory numizmatyczne i archeologiczne. Szacunki powojenne wskazywały na 500 tyś. utraconych dzieł sztuki; ostateczny bilans jest wciąż trudny do określenia. Obecnie w bazie danych strat wojennych prowadzonej przez MKiDN zarejestrowanych jest blisko 63 tys. obiektów, pochodzących zarówno ze zbiorów muzealnych oraz kościelnych, jak i prywatnych. Poszukujemy prawie 7 tys. obrazów polskich twórców, w tym: 47 prac Aleksandra Gierymskiego, 36 Jana Matejki, 59 Jacka Malczewskiego, 29 Stanisława Wyspiańskiego, 130 Kossaków. Wśród dzieł malarstwa obcego pojawiają się nazwiska takie jak: Rubens, Rembrandt czy Dürer.

Do najcenniejszych strat wojennych należą: "Portret młodzieńca" Rafaela, zrabowany w 1940 z Muzeum XX Czartoryskich w Krakowie, „Piękna Madonna z Torunia”- gotycka rzeźba przedstawiająca Marię i Dzieciątko Jezus, do 1944 r. znajdowała się w katedrze Świętych Janów w Toruniu, portret Johanna Schwarzwalda z Muzeum Miejskiego w Gdańsku, „Madonna z Dzieciątkiem i papugą”, „Mistrz z papugą” z Muzeum Bartoszewiczów w Łodzi, „Madonna z Dzieciątkiem” zw. Głogowską Lucasa Cranacha starszego (z kolegiaty w Głogowie).

Informacje o utraconych dziełach sztuki publikowane są w serii wydawniczej Straty Kultury Polskiej. Katalogi strat wojennych wysyłane są do muzeów, domów aukcyjnych, polskich przedstawicielstw dyplomatycznych, zagranicznych placówek kulturalnych oraz rządowych i pozarządowych organizacji zajmujących się badaniami proweniencyjnymi.

Tematykę utraconego w wyniku II wojny światowej dziedzictwa popularyzuje również projekt „Muzeum Utracone”, którego pokazy od 2010 r. odbywają się w ramach Nocy Muzeów.

Do dziś dzięki staraniom MKiDN oraz zgromadzonej w resorcie dokumentacji do kraju powróciło 26 cennych obiektów, m.in.:

• w 2010 r. z Wielkiej Brytanii obraz Wojciecha Gersona „Odpoczynek w tatrzańskim szałasie” – obecnie w Zamku Królewskim w Warszawie
• w 2010 r. z Francji obraz Melchiora de Hondecoetera „Martwa natura z ptakami ”– obecnie w Muzeum Narodowym w Gdańsku
• w 2011 r. z Wielkiej Brytanii aplika z głową meduzy – obecnie w Łazienkach Królewskich w Warszawie
• w 2011 r. z Niemiec obraz Aleksandra Gierymskiego „Żydówka z pomarańczami ”– obecnie Muzeum Narodowe w Warszawie
• w 2011 r. ze Stanów Zjednoczonych obrazy Juliana Fałata „Przed Polowaniem w Rytwianach” i „Naganka na polowaniu w Nieświeżu” – obecnie Muzeum Narodowe w Warszawie
• w 2011 r. z Niemiec obraz Anny Bilińskiej-Bohdanowiczowej „Murzynka” – obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie
• w 2012 r. ze Stanów Zjednoczonych obraz Józefa Brandta „Czaty ”– obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie
• w 2012 r. ze Stanów Zjednoczonych obraz Witolda Wojtkiewicza „Orszak ”– obecnie jako depozyt MSZ w Muzeum Narodowym w Warszawie (do czasu przedstawienia przez spadkobierców prywatnych właścicieli dokumentów poświadczających nabycie spadku)
• w 2012 r. z Niemiec obraz „Szewc” szkoły flamandzkiej – obecnie w Muzeum Pałac w Wilanowie
• w 2012 r. XVII-wieczna monstrancja retabulowa, skradziona w 1999 r. z kościoła pw. św. Jana Chrzciciela w Sadłowie 
• w 2013 r. Czapka więźnia obozu koncentracyjnego na Majdanku

Oprócz działań restytucyjnych podejmowanych poza granicami Polski, MKiDN działa również w tym zakresie na terenie kraju. Obecnie resort prowadzi starania o zwrot 44 obiektów (Rosja-17, Niemcy - 3, USA-5,  USA/Rosja-2 , USA/Włochy-1 , USA/Wielka Brytania-2 , Polska-12, Turkmenistan-2).

Ze względu na wielkość światowego rynku sztuki, MKiDN nie jest w stanie monitorować wszystkich aukcji. Informacje o poszukiwanych przedmiotach przekazywane są najczęściej przez muzealników, pasjonatów czy osoby postronne. Pomocne są w tych przypadkach wszelkie zdobyte przez lata kontakty oraz formularz kontaktowy znajdujący się w internetowym serwisie http://kolekcje.mkidn.gov.pl