Otwarcie Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów w Markowej

17-03-2016

na zdjęciu: Wicepremier, minister kultury Piotr Gliński na otwarciu Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów. autor zdjęcia:  Michał Mielniczuk/UM Województwa PodkarpackiegoWicepremier, minister kultury Piotr Gliński na otwarciu Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów. fot.: Michał Mielniczuk/UM Województwa Podkarpackiego

na zdjęciu: Wiceminister kultury Jarosław Sellin na otwarciu Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów. autor zdjęcia:  Michał Mielniczuk/UM Województwa PodkarpackiegoWiceminister kultury Jarosław Sellin na otwarciu Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów. fot.: Michał Mielniczuk/UM Województwa Podkarpackiego

na zdjęciu: Wiceminister kultury Jarosław Sellin na otwarciu Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów. autor zdjęcia:  Michał Mielniczuk/UM Województwa PodkarpackiegoWiceminister kultury Jarosław Sellin na otwarciu Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów. fot.: Michał Mielniczuk/UM Województwa Podkarpackiego

na zdjęciu: Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów. autor zdjęcia:  Michał Mielniczuk/UM Województwa PodkarpackiegoMuzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów. fot.: Michał Mielniczuk/UM Województwa Podkarpackiego

na zdjęciu: Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów - zdjęcie rodziny Ulmów. autor zdjęcia:  Michał Mielniczuk/UM Województwa PodkarpackiegoMuzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów. fot.: Michał Mielniczuk/UM Województwa Podkarpackiego

na zdjęciu: Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów. autor zdjęcia:  Michał Mielniczuk/UM Województwa PodkarpackiegoMuzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów. fot.: Michał Mielniczuk/UM Województwa Podkarpackiego

 

W uroczystym otwarciu Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów w Markowej 17 marca br. wzięli udział prezydent Andrzej Duda, wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński oraz sekretarz stanu w MKiDN Jarosław Sellin.

 

Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów w Markowej upamiętnia Polaków, którzy podczas niemieckiej okupacji w czasie II wojny światowej, ryzykując życie, próbowali uratować lub uratowali Żydów.

Muzeum powstało we wsi Markowa na Podkarpaciu, gdzie 24 marca 1944 r. niemieccy żandarmi zamordowali ośmioro Żydów z rodzin Szallów i Goldmanów oraz ukrywających ich Józefa Ulmę i będącą w ostatnim miesiącu ciąży jego żonę Wiktorię. Zabili też szóstkę dzieci Ulmów, w tym najstarszą, ośmioletnią córkę, Stasię.

Punktem centralnym muzeum jest dom rodziny Ulmów, odtworzony na podstawie materiału ikonograficznego. Józef Ulma był fotografem i wykonał wiele zdjęć rodziny, sąsiadów i okolicy. Te fotografie m.in. zostaną zaprezentowane w Muzeum w ramach wystawy stałej. W zbiorach znalazła się część zdjęć oryginalnych, wśród nich wykonane w 1940 r., poplamione krwią ofiar niemieckiej zbrodni z 24 marca 1944 r. W zbiorach znajdują się także drzwi ze śladami po kulach z egzekucji rodziny Baranków, których Niemcy zabili za pomoc udzieloną Żydom. Ponadto prezentowane będą historie Polaków, którzy w czasie II wojny światowej udzielali pomocy Żydom. Planowane są pokazy filmów, lekcje muzealne dla młodzieży, spotkania dyskusyjne, konferencje naukowe.

Decyzja o budowie muzeum została podjęta przez Sejmik Woj. Podkarpackiego w 2008 r. Na 500 m kw. odtworzono dom Ulmów i stworzono salę wystawową, wykładową i pracownię naukową. Oficjalne rozpoczęcie budowy nastąpiło 8 października 2013 r. Budowa zakończyła się w I półroczu 2015 r.

Koszt realizacji projektu to 8 656 437 zł, z czego milion przekazało Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a 1156 tys. zł stanowiły środki własne Muzeum-Zamku w Łańcucie, którego filią jest placówka w Markowej. Pozostała kwota 7 541 437 zł pochodziła z budżetu woj. podkarpackiego. Działki pod budowę przekazała nieodpłatnie gm. Markowa.

Historia rodziny Ulmów

Józef Ulma urodził się 2 marca 1900 r. w Markowej. Ukończył szkołę powszechną, a następnie kurs rolniczy w Pilźnie. Zajmował się ogrodnictwem, pszczelarstwem, hodowlą jedwabników i introligatorstwem. Jego największą pasją była fotografia. Wykonał tysiące zdjęć ilustrujących życie mieszkańców Markowej, w tym wesela, chrzciny, amatorskie przedstawienia teatralne. Działał w młodzieżowej organizacji katolickiej, a później w Związku Młodzieży Wiejskiej RP „Wici”, gdzie był bibliotekarzem i przewodniczącym sekcji ogrodniczej.

Wiktoria Ulma z domu Niemczak urodziła się 10 grudnia 1912 r. w Markowej. Po ukończeniu markowskiej szkoły powszechnej uczęszczała na kursy organizowane przez Uniwersytet Ludowy w Gaci. Występowała w działającym w Markowej amatorskim zespole teatralnym.

Józef i Wiktoria pobrali się w 1935 r. Przez dziewięć lat małżeństwa na świat przyszło sześcioro ich dzieci: Stanisława (ur. 1936), Barbara (ur. 1937), Władysław (ur. 1938), Franciszek (ur. 1940), Antoni (ur. 1941) i Maria (ur. 1942).

Zapewne pod koniec 1942 r., mimo biedy i zagrożenia życia, Ulmowie dali schronienie ośmiorgu Żydom: Saulowi Goldmanowi i jego czterem synom o nieznanych imionach (w Markowej nazywano ich Szallami), a ponadto dwóm córkom oraz wnuczce Chaima Goldmana z Markowej – Lei/Layce Didner z córką o nieznanym imieniu i Geni/Gołdzie Gruenfeld.

O ukrywaniu Żydów przez rodzinę Ulmów doniósł Niemcom prawdopodobnie tzw. granatowy policjant z Łańcuta. Rankiem 24 marca 1944 r. przed dom Ulmów przybyło pięciu niemieckich żandarmów i kilku policjantów. Dowodził nimi por. Eilert Dieken. Najpierw zamordowano Żydów, potem Józefa i Wiktorię, będącą w siódmym miesiącu ciąży. Następnie Dieken podjął decyzję o zabiciu dzieci. Życie straciło 17 osób.

Ulmowie pochowani zostali na cmentarzu w Markowej, zaś Żydzi na cmentarzu w Jagielle, miejscu pochówku 41 innych ofiar Holokaustu z Markowej.

W ok. 4,5 tysięcznej Markowej Ulmowie nie byli jedyną rodziną, która ukrywała Żydów. Co najmniej 20 innych Żydów przeżyło okupację w pięciu chłopskich domach. Przed II wojną św. w Markowej mieszkało ok. 120 Żydów.

W 1995 r. Wiktoria i Józef Ulmowie zostali uhonorowani pośmiertnie tytułem „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata” izraelskiego Instytutu Pamięci Yad Vashem. W 2003 r. w diecezji przemyskiej rozpoczął się ich proces beatyfikacyjny. W 2004 r. odsłonięto w Markowej pomnik, który przypomina o ich bohaterstwie. W 2010 r. prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył ich Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

W 2013 r. na stronie internetowej izraelskiego instytutu Yad Vashem napisano: „Zbrodnia na Ulmach – gdy cała rodzina została zamordowana razem z ukrywanymi Żydami – stała się symbolem polskiej ofiary i męczeństwa podczas niemieckiej okupacji”.

/źródło: MKiDN, PAP/



powrót