Utracone w czasie wojny eksponaty wracają do Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi

 

Ponad 330 zabytków sztuki afrykańskiej i południowoamerykańskiej z dawnego łódzkiego Muzeum Etnograficznego, utraconych w wyniku II wojny światowej, zostało przekazanych Muzeum Archeologicznemu i Etnograficznemu w Łodzi. W uroczystości, która odbyła  się 13 czerwca br. w łódzkiej placówce wzięli udział wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński oraz dyrektor muzeum, prof. dr hab. Ryszard Grygiel.

"Powrót do polskich zbiorów kolekcji pozaeuropejskich eksponatów etnograficznych utraconych w wyniku II wojny światowej jest wydarzeniem bez precedensu; odzyskiwaliśmy już wiele dzieł sztuki, ale tego typu kolekcja odzyskana jest po raz pierwszy. Zarówno z uwagi na dziedzinę sztuki, którą jest etnografia, jak i na liczebność kolekcji - łącznie 337 obiektów - wart podkreślenia jest kompletny charakter zbioru. To spójny zbiór sztuki afrykańskiej i południowoafrykańskiej zgromadzony w tym kształcie przed wojną" - mówił minister kultury.

"Odzyskana kolekcja nie obejmuje całości utraconych zbiorów przedwojennego muzeum. Odtworzenie tej bogatej galerii przedmiotów, które znane są z zachowanej dokumentacji, jest już chyba niemożliwe. Niektóre niemieckie instytucje tłumaczą się, że część z nich uległa zniszczeniu, np. w czasie bombardowania Kolonii. Ale będziemy to jeszcze sprawdzać" - zapowiedział prof. Gliński.
 

"Strona polska długo nie miała informacji o miejscu ich przechowywania, dopiero w 2011 r. w Niemczech pojawiły się sygnały o polskim pochodzeniu kolekcji. Równoległe badania prowadzili też polscy naukowcy. Na ich podstawie ministerstwo kultury wystosowało roszczenia do władz uczelni, które - podobnie jak niemiecki resort spraw zagranicznych - odniosły się przychylnie do wniosku strony polskiej" - zaznaczył wicepremier.

 

Kolekcja została odzyskana staraniem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego ze zbiorów Uniwersytetu w Getyndze im. Georga Augusta. Dzięki etycznej postawie władz niemieckiej uczelni i tamtejszego Ministerstwa Spraw Zagranicznych kolekcja powróciła do macierzystych zbiorów.

Rzeźby, broń, naczynia, instrumenty muzyczne

Odzyskane zabytki ilustrują życie i kulturę ludów zamieszkujących tereny Afryki i Ameryki Południowej. Zbiór ten obejmuje przedmioty sztuki (rzeźby i maski), elementy uzbrojenia, wyroby ze skóry, przedmioty codziennego użytku, stroje, broń, pojemniki i plecionki z rafii, naczynia ceramiczne i tykwowe, a także instrumenty muzyczne.

Kolekcja pozaeuropejska była tworzona etapami w latach 30. XX w. z inicjatywy ówczesnego dyrektora Muzeum Etnograficznego w Łodzi Jana Manugiewicza. Jej trzon stanowiły dwa główne zbiory: afrykański i południowoamerykański. Obiekty etnograficzne pozyskiwano od członków Ligi Morskiej i Kolonialnej oraz polskich podróżników i badaczy Afryki i Ameryki Południowej.

Rozproszenie i częściowe zniszczenie kolekcji

Podczas II wojny światowej licząca ponad 1300 egzemplarzy łódzka kolekcja etnograficzna uległa rozproszeniu i częściowemu zniszczeniu. 18 września 1940 r. całość zbiorów etnograficznych, zapakowanych w 12 skrzyń, władze niemieckie wywiozły do  Lipska. W 1942 r. zbiory pozaeuropejskie zostały tam podzielone i sprzedane do czterech zainteresowanych nimi niemieckich instytucji muzealnych, w tym Uniwersytetu w Getyndze. Po wojnie zabytki uznane zostały za straty wojenne. Strona polska długo nie miała informacji o tym gdzie trafiły łódzkie zbiory etnograficzne.

Przemiany ustrojowe w Polsce po 1989 r. a także zjednoczenie Niemiec w 1990 r. pozwoliło żywić nadzieje na restytucję zrabowanych z Polski w okresie okupacji niemieckiej obiektów. Na sympozjum NS-Raubgut in Bibliotheken, Museen und Archiven, zorganizowanym w dniach 9-11.05.2011 r. w Hanowerze, współpracownica Instytutu Etnograficznego Uniwersytetu Georga Augusta  Beate Herrmann przedstawiła wyniki swoich badań na temat proweniencji zbiorów etnograficznych pozyskanych przez uniwersytet w okresie II wojny światowej, bezspornie wskazując na ich polskie pochodzenie.

Powrót kolekcji

W 2012 r. na stronie internetowej www.lostart.de opublikowano łódzkie etnographica z Getyngi. Resort kultury rozpoczął wówczas prace nad dokumentacją restytucyjną, które to z uwagi na mnogość zabytków były niezwykle czasochłonne.

Jesienią 2015 r. MKiDN wystosowało roszczenie do władz Uniwersytetu w Getyndze im. Georga Augusta. Uczelnia oraz niemieckie Ministerstwo Spraw Zagranicznych odniosło się przychylnie do wniosku strony polskiej.

Powrót tego zbioru jest wydarzeniem bez precedensu, zarówno z uwagi na dziedzinę sztuki jaką jest etnografia, jak i ze względu na liczebność kolekcji oraz jej kompletny charakter. Po raz pierwszy bowiem udaje się odzyskać w całości utraconą kolekcję sztuki.

W ostatnich latach z niemieckich zbiorów publicznych powróciły do Polski: obraz Francesco Guardiego Schody Pałacowe (do Muzeum Narodowego w Warszawie), średniowieczny rękopis Sermone Scripti (do Biblioteki Narodowej w Warszawie), dwa osiemnastowieczne meble w stylu chińskim (do Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie).

powrót